Depremin Büyüklüğü ve Şiddeti
Sıksık karıştırılan büyüklük ve şiddet kavramlarının çok net şekilde tanımlanması gerekmektedir.Depremin büyüklüğü (aletsel büyüklüğü) deprem sırasında ortaya çıkan enerji miktarının bir göstergesi iken, depremin şiddeti depremin verdiği hasarın sadece görsel kanaate dayalı bir göstergesidir. Bu nedenle, aynı aletsel büyüklüğe sahip olan depremlerde ortaya çıkan enerji dünyanın her yerinde aynı iken, yapı stoğunun ortalama kalitesi, zemin büyütme faktörü, jeolojik ve jeofizik nedenler gibi çeşitli etmenlerden ötürü aynı büyüklük değerine sahip depremler bölgelere göre çok farklı şiddet değerleri gösterebilir. Bugün dünyada en yaygın olarak kullanılan aletsel büyüklük ölçeği, Richter ölçegi, öte yandan en yaygın şiddet ölçeği ise Mercalli skalasıdır. Richter Ölçeği Richter Büyüklük Ölçeği'ne göre deprem sınıflandırmaları aşağıdaki gibidir:
Richter Büyüklüğü'nün Tanımı
3.5'den küçük
Hissedilmez ama kaydedilebilir
3.5 - 5.4
Küçük depremlerdir, hissedilmekle beraber nadiren hasar görülür
5.4 - 6.0
İyi tasarlanıp imal edilmiş binalarda hasar görülmez iken kalitesiz binalarda yıkıcı olabilir
6.1 - 6.9
Merkez üssünden 100 km mesafeye kadar bölgelerde yıkıcı olabilir
7.0 - 7.9
Büyük deprem, büyük alanlarda ciddi hasara neden olur
8 ve üstü
Çok büyük deprem, yüzlerce kilometre çapında bölgede felakete neden olur
Kaynak: USGS
Her deprem için açığa çıkacak enerji miktarı sabit olmakla beraber, farklı gözlemevleri farklı sonuçlara ulaşabilirler. Büyüklük, davranış ve yerine bağlı olarak, depremin büyüklüğü farklı metodlarla tespit edilebilir. Her ölçüm için artı eksi 0.3 birim kadar bir hata payı kabul edilmelidir. Bir ölçümün kesinliği farklı gözlemevi girdilerine bağlı olarak arttırılabilir.
Depremin etkilerinin ölçümüne depremin şiddeti denir. Modifiye Mercalli Skalası depremin yolaçtığı hasarın sınıflandırılması açısından ayırdedici bir veri kaynağıdır. I (en küçük) XII (en büyük) olmak üzere Romen rakamları ile ifade edilir.
Deprem hasarları aşağıda gösterildiği şekilde subjektif göreceli gözlemlere göre sınıflandırılabilir:
Mercalli Şiddeti Tanımı
I
Hissedilmez
II
Ancak yüksek binaların üst katındaki kişilerce hissedilebilir
III
Binaların içindeki insanlar tarafından hissedilir. Asılı cisimler hareket eder. Dışardakiler tarafından hissedilmez
IV
İçerideki çoğu kişi hisseder, pencereler, kapılar tirer. Büyük bir kamyonun binaya çarpma etkisine benzer bir etki hissedilir. Dışarıda az kişi hisseder, park etmiş arabalar birbirine vurabilir.
V
Herkes hareketi hisseder. Uyuyanlar uyanır. Kapı ve pencereler çarpar. Tabaklar kırılabilir. Duvara asılı resimler hareket eder. Küçük cisimler devrilir. Ağaçlar sarsılır. Açık kaplardaki sıvılar dökülebilir.
VI
Herkes tarafından hissedilir. Yürümek güçtür. Raflardaki cisimler yere düşer. Duvardaki resimler aşağı iner. Mobilyalar hareket eder. Sıva ve duvarlar çatlayabilir. Ağaç ve çalılar sarsılır. Kötü inşa edilmiş binalarda az hasar meydana gelse de taşıyıcı sistemde hasar meydana gelmez.
VII
Ayakta durulması güçtür. Arabalar sarsılır. Bazı mobilyalar kırılabilir. Gevşek yapı elemanları binalardan düşebilir. İyi inşa edilmiş binalarda az hasar oluşurken, düşük kaliteli yapılarda kaydadeğer hasar meydana gelebilir.
VIII
Sürücüler direksiyon hakimiyetini kaybedebilir. Zemine iyi sabitlenmemiş yapıların temelleri yer değiştirebilir. Kaliteli yapılarda az hasar olurken, kalitesiz yapılarda ciddi hasar meydana gelir. Ağaçların dalları kırılabilir. Yamaçlarda çatlaklar meydana gelebilir. Kuyulardaki su seviyesi değişebilir.
IX
İyi inşa edilmiş binalarda kayda değer hasar görülebilir. Zemine sabitlenmemiş yapılar temellerinde ayrılabilir. Zeminde çatlaklar meydana gelir. Rezervuarlarda ciddi hasar oluşur
X
Binaların çoğu hasar görür. Bazı köprüler yıkılabilir. Barajlar ciddi hasar görür. Büyük heyelanlar meydana gelebilir. Kanal, nehir ve göllerdeki sular dışarı sıçrar. Arazide geniş alanlarda çatlaklar meydan gelir. Demiryolu rayları bir miktar bükülebilir.
XI
Binaların çoğu yıkılır. Bazı köprüler yıkılır. Zeminde geniş çatlaklar meydana gelir. Yeraltı boru hatları hasar görür. Demiryolu rayları kötü şekilde bükülür.
XII
Hemen herşey yıkılmıştır. Zemin dalga veya kabarcıklar şeklinde hareket eder. Kaya zeminler yerinden oynar.
Kaynak: FEMA
Yukarıdaki verilerden anlaşılacağı üzere, 17 Ağustos 1999 Doğu Marmara depreminin aletsel büyüklüğü Richter ölçeği ile 7.4 olarak belirlenmişken, şiddet değeri X olarak ifade edilebilir. Mercalli skalası değerleri tarihi depremlerin büyüklüklerinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Bu şekide istatistik veriler güçlendirilerek, depremlerin tekrarlanma periyodları daha hassas saptanabilir.
Bu durumu kısaca şu şekilde özetleyebiliriz: bir adam diğer adama vurur adamın yumruğu büyüklüğü, yumruğu yiyen adamın durumu ise şiddeti gösterir =)
