Divan Edebiyatın'da sık kullanılan kelimeler ve anlamları
"Klasik Türk Edebiyatı" olarak da tanımlanan Divan edebiyatı, Türklerin İslam kültüründen etkilenmeleri sonucu oluşturdukları bir edebiyattır. Bu edebiyat, bazı kaynaklarda "Havas Edebiyatı", "Yüksek Zümre Edebiyatı", "Saray Edebiyatı" "Eski Türk Edebiyatı" gibi adlarla da anılmaktadır. Ancak belli ilkeler çevresinde gelişen bu edebiyat, şairlerin şiirlerini "Divan" denilen yazma kitaplarda toplamalarından dolayı daha çok "Divan edebiyatı" adıyla ifade edilmektedir.
Divan edebiyatı, Arap ve Fars kültürünün etkisiyle ortaya çıkmış ve gelişme göstermiştir. Bu edebiyatın ilk ürünleri olan Kutadgu Bilig, Atabet'ül Hakayık gibi eserler daha Orta Asya'da iken (11. ve 12. yüzyılda) verilmiştir. Anadolu'ya göçen Türkler Divan edebiyatını burada da sürdürmüşler, yeni eserler vermişlerdir.
Divan edebiyatı 11. yüzyıldan 1860'a kadar ürünler vermiştir. Bu edebiyatta hem şiir hem düzyazı (nesir) alanında eserler vardır; ancak Divan edebiyatı, şiir ağırlıklı bir edebiyattır.
Divan Edebiyatı'nda en çok kullanılan kelimeler ve anlamları
A harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Aba: Yünden yapılmış, kaba kumaş
Acem: Arap olmayan, İranlı
Âdem: İnsanoğlu
Afitap: Güneş
Agâh: Bilgili uyanık
Ağyar: Gayrılar, başkalar
Ahar: Son
Ahfadına: Oğullarına
Ah-i zar: Çok ağlayan
Aht: Talih, kader, kısmet, yarından yakın
Andalip: Bülbül
Anka-ı aşk: Aşk kuşu
Arşaper: Arşa kanat açmak
Ataullah: Allah vergisi
Avdet: Deri dönüş
Ayan: Açık, meydanda
Ayş: Neşeli olma hali, bahtiyarlık
Azade: Hür, serbest
B harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Bad-i safa: Sabah rüzgarı
Bağ-ı hezar: Bahçe bülbülü
Bahre: Deniz
Bahr-ı safa: Safa denizi
Bahri: Bundan böyle
Baki: Bekâ, devamlı
Baran: Yağmur
Baran-ı belâ: Belâ denizi
Bâtın: İç, öz
Bed: Fena, yaramaz, çirkin
Bende: köle
Beyt'ül atik: Eski ev, Kâ'be
Bihablil veriyd: Şah damarı
Bî-kes: Kimsesiz
Bipayan: Sonsuz,tükenmez
Bî-vefâ: Vefasız
Bostan: Bağ, bahçe
Bülbülü ra'nâ: Bülbül sesli, güzel
C harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Canhıraş: yürek parçalayan
Canşikâr: Öldürücü, sevgili, mahbub.
Cari: Cereyan eden,
Cengü cidal: Savaş, kavga
Cevval: Koşan, dolaşan, hareketli
Cife: Leş, pislik
Ç harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Çâk: Parçalanmışlık hâli, yaralılık
Çarmıh: Hristiyanlık sembolü, haç
D harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Dad-ı Hakk: Hakk vergisi
Dar-u ukba: Baki âlem, ahiret
Darül karar: karar yeri
Defteri uşşak: Bilen, bilici defteri
Deha-i Kudsî: Dinin derin hakikatlarını anlamakta yüksek mahareti olan dehâ. Dinî dehâ.
Dehr: Zaman
Dehrin: Dünyanın, zamanın
Dem bu dem: Yaşanan an
Der-i devlet: Devlet içinde
Derketmek: Bir şeyin en esasını, dibini öğrenmek, iyice anlamak.
Dest: el
Dest-bûsî: el öpme
Devran: Dünya, felek, zaman
Didar: Yüz çehre
Dide: Göz
Didem: Göz, gözüm
Dil: gönül, yürek
Dilhane: Gönül hanesi
Dil-i dânâ: Bilen dil
Dû âlem: İki âlem
Dûr: Evler, bölgeler, uzak
Duzeh: Cehennem
E harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Ebhar: Denizler
Ebnâ-i Âdem: Adem oğulları. İnsanlar.
Ebsem: Duymamak, işitmemek
Eflâk: Gök yüzü, gezegenler
El pençe: El bağlayan
Elvan: Renkler
Enhar: Nehirler, ırmaklar
Enhar-ı aşk: Aşk nehri
Enis: Dost, arkadaş
Envar: Ziyalar, aydınlıklar
Enver: Çok parlak, çok nûrlu
Erihnâ: Bize göster
Esma: İsimler
Esri: Esir olan
Esrik: Sarhoş, dermansız
Etfal: Çocuk
Ey canu men: Ey benim
Eyyam: Aylar, zamanlar
Ezhar: Zuhur çiçekler
Ezvak: Zevkler, tadışlar
F harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Fahri âlem: Âlemin iftihar ettiği. Hz. Muhammed
Fakr-fahr: Fakirlikle iftihar etmek
Fâni: Ölümlü
Fariğ: Vazgeçmiş, çekilmiş
Felekler: Gökyüzü, gezegenler
Ferd: Tek, yalnız
Firak: Ayrılık, ayrılma
Firkat: Dostlardan ve saireden ayrılma
Fürûzân: Parlak, ışıltılı
Fuzun: Fazla
G harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Gâh-Geh: Zaman zaman, arasıra, bazı bazı
Gâhî: Kâh, bazen, zaman zaman
Ganem: Koyun
Gerçi: Her ne kadar, ise de
Gerdenim: Gerdanım
Gerdûn: Felek
Giryân: Ağlayıcı, ağlayan
Girye: gözyaşı
Girye-i dem: gözyaşı
Gufran: Affetme, merhamet etme
Gül-i sahra: Çöl gülü
Gülşen: Gül bahçesi
Gurap: Karga
H harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Hâki hâk: Toprakla, toprak
Hâki ıtırnak: Toprak kokusu
Hâki pay: Tevazu etmek, ayağa yüz sürmek
Hakketmek: Oyarak veya kazıyarak işlemek, yazmak
Handân: Gülen, gülücü
Hande rîz: Gülüp duran
Hâr: Diken
Harabat: Harabeler yıkıntılar
Harimi ismet: Mukaddes ocak, namus ocağı
Haşru neşir: Mahşer, toplanma dağılma
Hayyealelfelâh: Haydin kurtuluşa
Hazân: Güz
Hazer kıl: Sakın
Hem dem: Can ciğer arkadaş
Her dem: Her zaman
Hüda: Allah
Hümayı aşk: Devlet kuşu, aşk kuşu
Hünkâr: Padişah, Sûltan
Hürrem: Hür olan
I harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Ikra: Oku
Itır: Koku
İ harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
İbadulllah: Allah'ın kulları
İbza: Kedere boğma
İcmal: Kısaltma, özetleme
İdrak: Anlayış
İfşa-i raz: Gizliyi açıklama
İ-naf: Sertlik gösterme
İsmi pakin: Pak temiz isin
İstidat: Kaabiliyyet
İstihal: Ehil olma, bir şeye lâyık olma
İştiyak: özleme, hasret, çok istekli olmak
İt'am: Taam, yemek
K harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Kaf-ı kanaat: Kanaat dağı
Kalb gâh: Kıblenin bulunduğu semt
Karun: Mûsâ (a.s.) zamanında yaşamış zengin biri
Katre: Damla
Kays: Düşmek, sukut.
Kemter: Daha aşağı, hakir itibarsız
Kenzi mahfi: Gizli hazine
Kerremnâ: Mükerrem kıldı
Kevaşe: Yosma
Kîl-ü kâl: Dedi kodu
Kim: -ki anlamında
Küllü nefsin: Her nefis
Kûşe-i vahdet: Vahdet köşesi
Kûy-i Leylâ: Leylânın köyü
L harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Lâ mekân: Mekânı olmayan, mekansız
Lâyezâl: Ezeli olmayan
Leb: Dudak
Lenterânî: Sen beni göremessin
Levlâke levlâk: Eğer sen olmasaydın, olmasaydın
Leyâl: Geceler
Leylü nehar: Gece gündüz
Libas: Elbise, örtü
M harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Maada: Bundan böyle
Mahbub: Sevilen
Mahles: Bir kimsenin ikinci adı
Mahpeyker: Ay yüzlü
Makber: Kabir
Mâşuk: Âşık olunan, sevilen
Mazharı gufran: Affedilme, merhamete nail olma
Mecellet: Kitaplar, mecmualar
Mekân: Yer
Men arefe nefsehu: Nefsine ârif olan – bilen
Men reânî: Beni gören
Merd: Özü sözü doğru
Merdüm: İnsan anlamında farsçadan türkçeye geçmiş bir kelime. Merdüm-i dîde olduğunda ise gözbebeği anlamına denk düşer. Şeyh galib'in selamında da bu mana ile yer bulur zâtına ki beyit de insan ile gözbebeğinin ilişkisine ışık tutar
Mevlâ: Efendi
Miftahu kalb: Kalb anahtarı
Mihrab: Yönelinen yer.
Mir'at-ı zât: Zât aynası
Mızrap: Telli çalgılarda kullanılan alet
Mukteza-i hale mutabık: (Durumun gereğine uygun) Söz söyleme yetisi.
Müncer olmak: Bir sonuca ulaşmak
Mündemiç: İçinde bulunan
Münevver: Nûrlanmış
Mürde: Hasta
Müştak: İştiyakli özleyen
Müştâki Cemâlin: Cemâlini özleyen
Muzmahil: Çökmüş, darmadağınık
N harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Nâdân: Bilmez, cahil
Nakatullah: Allah'ın devesi
Nalân: İnleyici, inleyen
Necip: Soyu sopu temiz
Nefha: Güzel koku
Nehyü isbat: Kaldırma, ispatlama
Nesne: Bir şey
Neva: Ses, sedâ
Nihan: Gizli, mahcup
Nikap: Peçe yüz örtüsü
Nüktever: Nükteyi anlamakta mâhir olan, nükte bilen.
Nûr-u veçhinden: Yüzünün nûrundan
Nüzhet: Neş-e, eğlence
O harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Od: Ateş, cehennem
P harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Peyker: Yüz, surat, çehre
Post: Bir makam, hayvan derisi
Pür nûr: Çok nûrlu
Pür safa: Cok safalı
Püser: Oğul, erkek çocuk
R harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Râ'nâ: Güzel, lâtif, hoş görünen
Râh: Tutulan yol, meslek: Rif'at: Yükseklik, yücelik
Rahmî: Rahmete mensup, rahmetle
Ram ol: İtaat eden, boyun eğen ol
Ram: boyun eğmek
Rücu: geri dönmek
Rücû-u ilâllah: Allah-a dönme
Rücû-u: Dönme, geri dönme
Rüsvay: Rezillik, haysiyyetsizlik
S harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Sâd pâre: Yüz parça, parça, parçe
Sâd: Çok sayıda
Safa: Saflık, berraklık
Sahbay-ı aşk: Aşk sehbası
Sahr-ı cihan: Cihan sahrası
Sakî: Su veren, su dağıtan
Salâ: Minarelerde okunan salâvat
Sayf: Yaz
Sehâ: El açıklığı, cömertlik
Seher: Tan yeri ağırmadan biraz evvelki vakit
Semud: Eski bir kavim
Ser: baş
Serdest: egemen
Server: baş, başkan
Sıbgatullah: Allah-ın boyası
Sîne çak: göğsü kabaran
Sîne: Göğüs yürek
Sinnimiz: Yaşımız, yıllar
Sitâre: Yıldız (bahtı temsilen)
Subh: Sabah vakti
Subha: Seher vakti
Sübhan: Allah
Ş harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Şad: Mutlu
Şaduman: Alev, ateş, sevinçli
Şah-ü geda: Kul ile sûltan
Şem': Mum
Şems: Güneş
Şemsi aşk: Aşk güneşi
Şemsi hakikat: Hakikat güneşi
Şeş cihet: Altı cihet
Şitâ: Kış
Şûle: Alev ateş
T harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Tabe sabah: Sabaha kadar
Tac-ı ser: Baş tacı
Tafsil: Etraflıca, uzun uzadıya
Tahmis: Ateşte kızdırma, kavurma
Taht-ı dil: Dil yeri
Taht-ı gâh: Taht yeri
Takaza: Sıkıştırmak
Tâli': Talih, baht
Tefahur: Övünç, övünme, iftihar
Tegafül: Gaflet
Tekevvün: Varolma
Temaşa: Bakıp seyretme
Ten perver: Kendini besleyen
Tercüman-ı aşk: Aşk tercümanı
Teşne: Bir sey yapmaya eğilimi olan, eğilimli, meyilli anlamına gelen
Tığ-i kara: Kara kılıç
Tığ-i tevhid: Tevhid kılıcı
Tuhfe: Hediye
U harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Ufku dil: Dil ufku
Ulül el bab: Sağ duyu sahibi insânlar
Umûr: İşler
Uryan: Soyunma
Üftade: Çaresiz aşık
V harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Vâsıl: Ulaşan
Venefahtü: Ona rûhumdan üfledim
Visâl: Ulaşma, buluşma
Vuslat: Buluşma
Y harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Yekta: Bir tane
Yektir: Tektir
Yekzeban: Ağız birliği eden, aynı dille konuşan
Z harfi ile başlayan divan edebiyatı kelimeleri
Zâhir: Görünen, görünücü
Zâhirî: Görünüşte olduğu gibi. Zâhire âit ve müteallik. Asıl ve hakiki olmayan. Zâhiriyyun mezhebine âit olan.
Zaikatül mevt: Ölümü tadacaktır
Zerrat: Zerreler
Zeval: Sona erme, yerinden ayrılıp gitme
Zinde: Diri, yaşayan, canlı
